Câu nói "Thiền không phải để loại bỏ khó khăn, mà là làm bạn với chúng" của Pema Chödrön, một nữ tu Phật giáo và nhà giáo dục tâm linh người Mỹ, thể hiện một góc nhìn thực tế và từ bi về thiền. Câu nói này nhấn mạnh rằng mục tiêu của thiền không phải là trốn tránh hay phủ nhận những khó khăn trong cuộc sống, mà là học cách chấp nhận, thấu hiểu và đồng hành cùng chúng. Đây là một sự chuyển đổi căn bản trong cách chúng ta đối diện với nỗi đau và thử thách.
Nhiều người tiếp cận thiền với kỳ vọng rằng đó là phương pháp giúp thoát khỏi đau khổ, lo âu hay những cảm xúc tiêu cực. Tuy nhiên, theo Pema Chödrön, đó là một hiểu lầm phổ biến. Thiền không được thiết kế để xóa bỏ những khó khăn, mà là để chúng ta học cách đối diện và chấp nhận chúng như một phần tất yếu của cuộc sống. Khó khăn, trên thực tế, không tự biến mất chỉ vì ta thiền hay mong muốn né tránh. Khi ta cố gắng loại bỏ chúng, sự chống cự đó thường khiến chúng trở nên dai dẳng hơn. Ngược lại, thiền khuyến khích ta buông bỏ kháng cự và mở lòng đón nhận những gì đang xảy ra.
Làm bạn với khó khăn không có nghĩa là ta đồng tình hay yêu thích nỗi đau, mà là dừng lại việc phản kháng và chiến đấu với chúng. Khi ta chấp nhận khó khăn như chúng vốn là, năng lượng bị tiêu hao bởi lo lắng và đấu tranh sẽ được giải phóng, cho phép ta tiếp cận cuộc sống một cách nhẹ nhàng hơn. Thiền dạy ta quan sát cảm xúc – như sợ hãi, giận dữ, hay đau buồn – với một thái độ từ bi, không phán xét. Thay vì xem chúng là kẻ thù, ta tiếp xúc với chúng như những vị khách đến rồi đi, không để chúng định nghĩa con người mình. Và quan trọng hơn, thiền mở ra cơ hội để ta hiểu rõ nguồn gốc sâu xa của những cảm xúc ấy – từ đâu mà chúng xuất hiện, điều gì khiến chúng tồn tại dai dẳng trong tâm trí. Sự hiểu biết này chính là bước đầu của chữa lành.
Thiền không mang ta đi xa khỏi thực tại, mà đưa ta trở về với chính mình, tạo ra một không gian nội tâm an toàn, nơi ta có thể đối diện với khó khăn mà không bị lấn át. Trong sự tĩnh lặng ấy, ta không còn chạy trốn hay lún sâu vào khổ đau, mà đơn giản là hiện diện với tất cả những gì đang có. Dù khó khăn vẫn đến, nhưng qua thực hành, tâm trí ta dần ít phản ứng hơn, thay vào đó là sự quan sát, chấp nhận và bình thản. Ta cũng học cách phân biệt giữa bản thân và cảm xúc – thay vì nói "Tôi lo lắng", ta có thể nhận ra rằng "Có lo âu trong tôi", từ đó không còn bị đồng hóa với nỗi đau.
Khi ta ngừng chiến đấu và bắt đầu làm bạn với khó khăn, ta mở ra cánh cửa cho sự trưởng thành nội tâm. Những thử thách không còn là gánh nặng, mà trở thành người thầy dạy ta về kiên nhẫn, lòng từ bi và khả năng thích nghi. Nỗi sợ hãi dần tan biến khi ta không còn né tránh mà sẵn sàng đối diện với thực tại. Thêm vào đó, việc từ bi với chính mình trong những lúc khó khăn cũng giúp ta trở nên từ bi hơn với người khác. Ta hiểu rằng ai cũng mang trong mình những nỗi đau, và điều đó khiến lòng trắc ẩn được nuôi dưỡng.
Trong đời sống hàng ngày, thiền chánh niệm là một công cụ hữu ích để ta quan sát cảm xúc mà không phán xét. Khi buồn, thay vì né tránh hay lấp đầy bằng hoạt động khác, hãy dành thời gian ngồi yên, chú ý đến hơi thở và lắng nghe cảm giác ấy. Đôi khi chỉ cần hỏi nhẹ nhàng: "Nỗi buồn này muốn nói gì với mình?" – là ta đã mở ra cánh cửa của thấu hiểu. Thực hành lòng từ bi cũng là một phần quan trọng: thay vì trách móc bản thân mỗi khi vấp ngã, hãy tự an ủi mình như một người bạn thân yêu đang cần được vỗ về. Và quan trọng hơn, hãy dành thời gian quan sát những khó khăn đang diễn ra – liệu chúng đến từ nỗi sợ trong quá khứ, hay từ sự thiếu tự tin trong hiện tại?
Pema Chödrön luôn nhấn mạnh đến tính vô thường và lòng từ bi trong mọi trải nghiệm. Bà dạy rằng cảm xúc – dù tích cực hay tiêu cực – đều chỉ là những đám mây thoáng qua bầu trời tâm thức. Hiểu điều này giúp ta không còn bị cuốn theo hay kháng cự bất kỳ cảm xúc nào. Trốn tránh nỗi đau, theo bà, chỉ khiến khổ đau tăng lên. Ngược lại, khi ta can đảm đối diện, sự chuyển hóa từ bên trong sẽ xảy ra. Khó khăn lúc này không còn là rào cản, mà là cơ hội để ta trưởng thành, sâu sắc và nhân hậu hơn.
Câu nói "Thiền không phải để loại bỏ khó khăn, mà là làm bạn với chúng" của Pema Chödrön mang đến một thông điệp sâu sắc và giải phóng: chúng ta không cần phải là người không bao giờ đau khổ, mà là người có thể bước đi cùng nỗi đau mà vẫn giữ được sự bình an. Thiền không khiến cuộc sống bớt khó khăn, nhưng giúp ta trở nên rộng lượng, bình thản và can đảm hơn khi đối diện với nó. Trong sự tĩnh lặng của thiền, ta tìm thấy một tình bạn mới – không chỉ với bản thân, mà còn với chính những thử thách đã từng làm ta tổn thương. Và chính trong tình bạn ấy, sự chữa lành bắt đầu.