Câu nói "Tâm của người mới bắt đầu có vô số khả năng" (Beginner's mind has infinite possibilities) của Shunryu Suzuki, một trong những thiền sư Zen nổi tiếng của thế kỷ 20, xuất phát từ tác phẩm kinh điển của ông, Zen Mind, Beginner's Mind. Đây là một lời dạy sâu sắc, nhấn mạnh giá trị của tâm trí mở rộng, trong sáng và không vướng mắc, thường được gọi là "tâm người mới bắt đầu" (beginner's mind) trong Thiền tông. Để hiểu ý nghĩa của câu nói này, chúng ta cần phân tích sâu hơn về các khía cạnh của tâm người mới bắt đầu và tại sao nó lại mang đến vô hạn khả năng.
"Tâm người mới bắt đầu" là trạng thái tâm trí của một người không bị ràng buộc bởi các kiến thức, định kiến hay kỳ vọng. Đây là tâm trí của người đến với một trải nghiệm mới mà không mang theo sự phán xét hay so sánh, giống như một đứa trẻ lần đầu khám phá thế giới. Trong Thiền, điều này đồng nghĩa với việc tiếp cận mọi khoảnh khắc với sự tươi mới, ngạc nhiên và chấp nhận mọi thứ như chúng vốn là.
Khi con người tích lũy kinh nghiệm, họ thường dựa vào đó để đánh giá và phản ứng với thế giới. Điều này có thể khiến tâm trí trở nên hạn hẹp, bị bó buộc bởi những khuôn mẫu cũ. Ngược lại, tâm người mới bắt đầu không bị giới hạn bởi quá khứ, cho phép người ta nhìn mọi thứ một cách sáng rõ và linh hoạt hơn. Đây là một trạng thái trong sáng, cởi mở, không giả định rằng mình đã biết hết mọi thứ, mà luôn tiếp cận mọi tình huống với tinh thần học hỏi.
Khi chúng ta giữ tâm người mới bắt đầu, chúng ta không giới hạn bản thân trong những khuôn mẫu suy nghĩ cũ. Điều này mở ra vô số khả năng, bởi chúng ta không cố gắng kiểm soát hay dự đoán điều gì sẽ xảy ra. Ví dụ, khi học một điều mới, nếu tiếp cận nó mà không áp đặt bất kỳ kỳ vọng nào, ta sẽ phát hiện ra nhiều cách tiếp cận khác nhau và hiểu vấn đề sâu sắc hơn.
Tâm người mới bắt đầu còn mang lại khả năng sáng tạo, vì nó không bị ràng buộc bởi "cách làm đúng" hay "cách mọi người vẫn làm". Một tâm trí mở có thể khám phá ra những giải pháp mới mẻ hoặc tìm thấy sự ngạc nhiên ngay cả trong những điều quen thuộc. Điều này không chỉ áp dụng trong nghệ thuật hay khoa học mà còn trong bất kỳ lĩnh vực nào của cuộc sống.
Trong thực hành Thiền, tâm người mới bắt đầu là nền tảng để tiến bộ. Nếu một người cho rằng mình đã hiểu hoàn toàn về thiền, họ sẽ không còn khám phá thêm. Nhưng nếu luôn giữ tâm trí mở, họ sẽ nhận ra rằng có vô số chiều sâu và sự phong phú trong từng hơi thở, từng khoảnh khắc.
Một trong những trở ngại lớn nhất trên con đường tu tập là sự bám víu vào bản ngã. Khi con người nghĩ rằng họ đã "biết" hoặc "giỏi hơn người khác", tâm trí sẽ bị ràng buộc bởi sự kiêu ngạo và định kiến. Tâm người mới bắt đầu giúp chúng ta nhìn thế giới một cách đơn giản, không bị che lấp bởi tham vọng, sợ hãi hay so sánh.
Ngoài ra, tâm người mới bắt đầu còn giúp chúng ta sống trọn vẹn trong hiện tại. Khi thực hành thiền với tâm thái này, ta không đặt kỳ vọng về kết quả, không cố gắng đạt đến một trạng thái đặc biệt nào, mà chỉ đơn giản là quan sát và trải nghiệm khoảnh khắc này như nó vốn là. Chính sự hiện diện tuyệt đối trong hiện tại này giúp ta thấy rõ bản chất thực tại mà không bị che phủ bởi suy nghĩ và mong cầu.
Thiền không phải là một mục tiêu cố định để đạt được, mà là một hành trình không có điểm kết thúc. Khi giữ tâm người mới bắt đầu, người hành thiền sẽ luôn khám phá những khía cạnh mới trong sự thực hành, thay vì cảm thấy nhàm chán hay tự mãn với những gì đã biết.
Giữ tâm người mới bắt đầu không chỉ quan trọng trong Thiền mà còn mang lại lợi ích to lớn trong đời sống hàng ngày. Trong học tập và làm việc, khi tiếp cận một nhiệm vụ với tâm trí cởi mở, không bị giới hạn bởi những cách làm cũ, ta sẽ dễ dàng thử nghiệm, học hỏi và chấp nhận sai lầm, từ đó tạo ra sự tiến bộ và sáng tạo.
Trong các mối quan hệ, nếu nhìn những người thân yêu với một ánh mắt tươi mới, không bị chi phối bởi những ấn tượng cũ hay định kiến, ta có thể thấu hiểu họ sâu sắc hơn, thay vì bị mắc kẹt trong những mâu thuẫn hay hiểu lầm từ quá khứ.
Khi đối diện với thử thách, tâm người mới bắt đầu giúp ta không bị đóng khung trong sự sợ hãi hay tuyệt vọng. Ta có thể nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau và tìm thấy những giải pháp bất ngờ. Chính sự linh hoạt này giúp con người vượt qua nghịch cảnh một cách nhẹ nhàng hơn.
Trong Thiền tông, giác ngộ không phải là điều gì xa vời hay phức tạp. Nó là sự nhận ra bản chất của thực tại ngay trong khoảnh khắc này. Tuy nhiên, để làm được điều đó, ta cần từ bỏ mọi định kiến, mọi ý tưởng cố định và tiếp cận mỗi khoảnh khắc như thể đây là lần đầu tiên. Đó chính là tâm người mới bắt đầu.
Ngay cả sau khi đạt được giác ngộ, người ta vẫn cần duy trì tâm thái này để tiếp tục sống với sự tỉnh thức và khám phá. Nếu nghĩ rằng mình đã "đạt được" điều gì, ta sẽ ngừng học hỏi và bắt đầu rơi vào sự tự mãn. Trong khi đó, mỗi khoảnh khắc trong thiền và trong cuộc sống đều chứa đựng một chiều sâu vô tận, nếu ta nhìn nó bằng đôi mắt của người mới bắt đầu.
Câu nói "Tâm của người mới bắt đầu có vô số khả năng" của Shunryu Suzuki nhấn mạnh rằng khả năng sáng tạo, học hỏi và giác ngộ chỉ đến khi chúng ta giữ được một tâm trí trong sáng và cởi mở. Trong thực hành thiền cũng như trong cuộc sống, tâm người mới bắt đầu giúp chúng ta vượt qua giới hạn của kinh nghiệm quá khứ, phá vỡ sự ràng buộc của bản ngã và khám phá những chiều sâu vô tận của bản chất thực tại. Đây không chỉ là một triết lý sống, mà còn là một hướng dẫn thực hành giúp ta sống một cuộc đời phong phú, sáng tạo và đầy ý nghĩa.